Προτεινόμενο θέμα (Σχολιασμός ιστορικών πηγών)

Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των ακόλουθων πηγών και τις αντίστοιχες ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε τα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Ποιες ήταν οι αιτίες που οδήγησαν τους Έλληνες να μεταναστεύσουν από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 20ού και προς τα πού κατευθύνθηκαν;

β) Ποιες ήταν οι συνέπειες της μετανάστευσης για την ελληνική οικονομία και κοινωνία;

Πηγές προς αξιολόγηση

Πηγή Α.

Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α. (1880-1920)

	Αριθμός μεταναστών (σε χιλιάδες)	Πληθυσμός το 1910 (σε χιλιάδες)	%
Ελλάδα	370	2.800	13,2
Ιταλία	4.776	34.700	12,7
Ισπανία	109	20.000	0,5
Πορτογαλία	203	5.500	3,7
Ρουμανία	85	7.200	1,2
Βουλγαρία	65	4.300	1,5

B.R. Mitchell, «The Fontana economic History of Europe. Statistical Appendix 1700-1914», Λονδίνο και Γλασκώβη 1971, σσ. 14-15. Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 148-149

Πηγή Β

Συνέπειες της υπερπόντιας μετανάστευσης

Είναι άλλωστε ενδιαφέρουσα και από άλλη άποψη η εξέταση της υπερπόντιας μετανάστευσης. Οδήγησε σε οπισθενεργά αποτελέσματα – παρόμοια και αντίστοιχα µε τα αποτελέσματα της μετανάστευσης που προηγήθηκε και κατευθυνόταν προς τα μεσογειακά εμπορικά κέντρα. Καθώς η μείωση του αγροτικού πληθυσμού από την υπερπόντια μετανάστευση είχε για τις μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες αποτελέσματα περισσότερο σταθεροποιητικά παρά αποδιαρθρωτικά, στο οικονομικό επίπεδο, η αποστολή γραμματίων από τη μεριά των απόδημων αποτελεί συμπληρωματικό εισοδηματικό πόρο για ένα μεγάλο μέρος της μόνιμα εγκατεστημένης αγροτιάς. Ο εισοδηματικός πόρος αυξάνεται σημαντικά, και μπορούμε να υπολογίσουμε ποσοτικά το σύνολό της ξεκινώντας από το 1914.

Πίνακας

Άμεση αποστολή γραμματίων από τις Η.Π.Α. στην Ελλάδα

(σε εκατομμύρια χρυσά φράγκα)

1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924

69 60 85 80 140 330 670 330 200 110 212

Ανεξάρτητα από τα συνολικά αποτελέσματα που είχε το φαινόμενο στην ελληνική οικονομία, είναι σαφές ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην ενίσχυση των μικρών αγροτικών οικογενειακών επιχειρήσεων. Όπως παρατηρεί ο Πολύζος, το άθροισμα των κεφαλαίων που αποστέλλονται από τους μετανάστες, αντιπροσώπευε συχνά τεράστια ποσά. Υπολογίζεται ότι σ’ ένα χωριό ορεινής περιοχής, στις 93.000 χρυσές δραχμές (ύψος ετήσιων εξόδων του πληθυσμού) οι 37.000, δηλαδή το 40% καλυπτόταν από τα εμβάσματα των ομογενών της Αμερικής. Πολλοί χωρικοί που εγκατέλειψαν τον τόπο τους, ξαναγύρισαν αργότερα έχοντας κάνει μεγάλο κομπόδεμα. Γενικά, αν σκεφτούμε ότι οι άμεσοι φόροι της γεωργίας έφταναν το 1910 σε 10 εκατομμύρια χρυσές δραχμές, είναι φανερό ότι παρ’ όλο που µόνο ένα τμήμα των 60-70 εκατομμυρίων (που αντιπροσώπευαν τα εμβάσματα το 1914) διοχετεύονταν στις αγροτικές οικογένειες, η συμβολή τους είχε σημαντικό αντίκτυπο. Είναι, λοιπόν, βέβαιο ότι η μετανάστευση όχι μόνο δε συνεπιφέρει το ξεπούλημα ή την εγκατάλειψη της γης, αλλά η αδιάκοπη οικονομική ενίσχυση μειώνει αισθητά τα επιτόκια ενώ αυξάνει συγχρόνως την αξία της γης στις επαρχίες αυτές, κυρίως στην Πελοπόννησο όπου βρίσκονται οι αρχαιότερες κοιτίδες μετανάστευσης προς την Αμερική.

Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 158-159

Επιμέλεια Τσάντζαλος Π. Απόστολος, M.Sc.

Φιλόλογος/Ιστορικός (ΠΕ02) – Κοινωνιολόγος (ΠΕ78)