Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2016

1923: Η κατάρρευση ενός ιδεολογικού οικοδομήματος ή η θεμελίωση ενός νέου;


«Διά την γεωγραφικήν της θέσιν η Ελλάς είναι το κέντρον της Ευρώπης˙ ισταμένη και έχουσα, εκ μεν δεξιών την Ανατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται, ώστε διά μεν της πτώσεως αυτής να φωτίση την Δύσιν, διά δε της αναγεννήσεως την Ανατολήν. Το μεν πρώτον εξεπλήρωσαν οι προπάτορες ημών, το δε δεύτερον είναι εις ημάς ανατεθειμένον˙ εν τω πνεύματι του όρκου τούτου και της μεγάλης ταύτης ιδέας είδον πάντοτε τους πληρεξουσίους του έθνους να συνέρχωνται διά να αποφασίσωσιν ουχί πλέον περί της τύχης της Ελλάδος, αλλά της ελληνικής φυλής». 
Ι. Κωλέττης, Λόγος στην Εθνοσυνέλευση, 14 Ιανουαρίου 1844.
Πηγή: Κ.Θ. Δημαράς, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1982, σ. 405-406.


Ο Ιωάννης Κωλέττης με ενοποιητική διάθεση, αν λάβουμε υπόψη τη διχαστική κατάσταση που επικρατούσε εντός της χώρας μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων μία δεκαετία περίπου μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, εκφωνεί μία ομιλία - σταθμό κατά τη διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης του 1843 – 1844 θέτοντας τις βάσεις μιας ιδεολογίας που καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό την πορεία της χώρας, η οποία έδειχνε να ασφυκτιά στα περιορισμένα εδαφικά της όρια. Η ιδέα ότι το υπάρχον ελληνικό βασίλειο ήταν μία ημιτελής κατασκευή, τα θεμέλια για κάτι μεγαλύτερο, ήταν ευρείας αποδοχής και καθόρισε τις επιλογές των κυβερνώντων και των κυβερνωμένων. Σκοπός από την πρώτη στιγμή ήταν η απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων, δηλαδή των Ελλήνων που διαβιούν εκτός των ελληνικών συνόρων και βρίσκονταν ακόμη υπό οθωμανικό ζυγό.
Με το πέρασμα των χρόνων και εκμεταλλευόμενοι τις συγκυρίες οι Έλληνες κατάφεραν βαθμιαία να ενσωματώσουν τις αλύτρωτες περιοχές. Η μικρή Ελλάδα των παραμονών των Βαλκανικών πολέμων, που περιελάμβανε την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, τις Κυκλάδες, τις Βόρειες Σποράδες, τα Επτάνησα και τη Θεσσαλία, μετατρέπεται μετά το τέλος αυτών και του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελλάδα «των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών», ενσωματώνοντας την Ήπειρο, την Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη (1913), τη Δυτική Θράκη (1919), την Ανατολική Θράκη, την Ίμβρο, την Τένεδο και την περιοχή της Σμύρνης (1920). Η επιθυμία είχε γίνει πραγματικότητα και το 1920 είχαν όλοι στο μυαλό τους ακόμη και την αναβίωση της πάλαι ποτέ βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά τα γεγονότα που ακολούθησαν και τα πρόσωπα που διαχειρίστηκαν τις υποθέσεις έφεραν άλλη τροπή.
Λόγω των πολιτικών αλλαγών και επιλογών, της κάκιστης οικονομικής κατάστασης της χώρας, αλλά και των γενικότερων ανακατατάξεων που συμβαίνουν στην ευρύτερη περιοχή από το 1920 κι ύστερα τα κεκτημένα των τελευταίων ετών χάνονται σε διάστημα πολύ μικρότερο σε σχέση με αυτό που απαιτήθηκε για την απόκτησή τους. Το όραμα πλέον της διατήρησης της Μεγάλης Ελλάδας καταρρέει, όπως καταρρέει και η αντίστοιχη ιδεολογία, που καθόρισε τις επιλογές της χώρας από ιδρύσεώς της.
Η υπογραφή της Σύμβασης της Λοζάνης αποτελεί ένα πολυσήμαντο ιστορικό γεγονός, διότι υπήρξε προάγγελος όχι μόνο της ομώνυμης Συνθήκης αλλά και των σημαντικών αλλαγών που επέφερε στη χώρα σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. Με την υπογραφή της θα ολοκληρωθεί ένα κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας και θα ξεκινήσει ένα καινούργιο, που θα περιλάβει το διάστημα μέχρι το 1936, έτος επιβολής του δικτατορικού καθεστώτος από τον Ιωάννη Μεταξά.
Η υπογραφή της Σύμβασης προέβλεπε μεταξύ άλλων την αμοιβαία ανταλλαγή των Ελλήνων Χριστιανών Ορθοδόξων που διαβιούν στην Τουρκία και των Μουσουλμάνων που διαβιούν στην Ελλάδα, προβλέποντας την εξαίρεση τόσο των Ελλήνων Χριστιανών της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου όσο και των Μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του ίδιου έτους καθορίζονται και τα νέα σύνορα μεταξύ των δύο χώρων με την Συνθήκη της Λοζάνης. Η Ελλάδα θα απολέσει την Ανατολική Θράκη, την περιοχή της Σμύρνης, την Ίμβρο και την Τένεδο, ενώ ο ποταμός Έβρος θα οριστεί ως το χερσαίο σύνορο μεταξύ των δύο χωρών.
Μέχρι τότε οι πάντες και τα πάντα επεδίωκαν και γίνονταν με ένα και μόνο σκοπό, την πραγμάτωση της Μεγάλη Ιδέας, τη δημιουργία της «Μεγάλης Ελλάδας». Όλα τα υπόλοιπα ήταν δευτερευούσης σημασίας. Με την υπογραφή της Σύμβασης και της Συνθήκης η Μεγάλη Ιδέα καταρρέει και διατηρείται μόνο στο μυαλό σα μια ανάμνηση ενός χαμένου μεγαλείου. Στη «μικρή» όμως Ελλάδα υπάρχει μία μεγάλη δύναμη κι αυτή είναι οι κάτοικοί της, γηγενείς και πρόσφυγες, που πάρα τις διαφορές τους, οι οποίες με το πέρασμα των χρόνων ξεπεράστηκαν, είχαν την επιθυμία να δημιουργήσουν όλα αυτά που έχασαν κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας με συνεχείς πολέμους.
Μέσα από δύσκολες καταστάσεις τέθηκαν οι βάσεις για ένα καινούργιο ιδεολογικό οικοδόμημα. Βέβαια, η προσπάθεια θα ευοδωθεί μετά από τρεις περίπου δεκαετίες, αφού θα λάβουν χώρα γεγονότα που θα κλονίσουν όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και ολόκληρη την υφήλιο. Αυτά, όμως, τα γεγονότα θα προσθέσουν με τον τρόπο τους ένα ακόμη λιθαράκι στην θεμελίωση και την κατασκευή ενός νέου ιδεολογικού οικοδομήματος. Η ιδέα ότι γηγενείς και πρόσφυγες έπρεπε να παραμερίσουν τις διχόνοιες, να ξεπεράσουν τα όποια αισθήματα κατωτερότητας και αλαζονείας και να προσανατολιστούν σε ένα και μόνο στόχο, στη δημιουργία ενός ισχυρού ελληνικού κράτους που θα μπορούσε να διαφυλάξει τα συμφέροντα των πολιτών του. Και για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος έπρεπε οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου να είναι αντάξιες των προσδοκιών και των νέων απαιτήσεων.

Τσάντζαλος Π. Απόστολος, Καθηγητής Ιδιωτικής Εκπαίδευσης
Φιλόλογος/Ιστορικός (ΠΕ02) - Κοινωνιολόγος (ΠΕ78) (MSc)


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Κοινωνιολογία Γ' Λυκείου - Βοήθημα "Τελική ευθεία για τις εξετάσεις"

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "24γράμματα"