Η Κατοχή στο Αγρίνιο και η Μαρία Δημάδη

(Απόσπασμα από τη μεταπτυχιακή εργασία «Πλατεία Δημάδη: Τόπος συγκέντρωσης – Τόπος αντιπαράθεσης», Τσάντζαλος Π. Απόστολος, 2015) 

Το Αγρίνιο στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και κατά τη διάρκεια της Κατοχής – Σύντομη ιστορική αναδρομή 

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η ιταλική κατοχή και στη συνέχεια η γερμανική κατοχή έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της πόλης του Αγρινίου.

Τις πρωινές ώρες της 28^ης Οκτωβρίου του 1940 η Ιταλία, μετά την αρνητική απάντηση που έλαβε στο τελεσίγραφο που απέστειλε διά του πρεσβευτή στην Αθήνα Εμανουέλε Γκράτσι, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Από την ημέρα εκείνη και μέχρι το τέλος του πολέμου (31 Μαΐου 1941) από την πόλη του Αγρινίου διέρχονταν στρατιωτικές δυνάμεις που κατευθύνονταν στην Ήπειρο και την Αλβανία. Ο ελληνικός στρατός παρά τα λιγοστά στρατιωτικά μέσα που διέθετε αλλά με έντονο το πατριωτικό του καθήκον προς έκπληξη όλων κατάφερε να απωθήσει την ιταλική επίθεση. Τα σχέδια των δυνάμεων του Άξονα τίθενται εν αμφιβόλω. Στις 6 Απριλίου 1941 οι γερμανικές δυνάμεις επιτίθενται στην Ελλάδα η οποία καλείται να ανταπεξέλθει σε ένα δύσκολο διμέτωπο αγώνα. Παρά τη σθεναρή αντίσταση που προβάλλουν οι Έλληνες στρατιώτες στις 20 Απριλίου 1941 ο αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου συνθηκολογεί με τους Γερμανούς. Η Κατοχή ήταν πλέον πραγματικότητα.

Στην Αιτωλοακαρνανία οι Ιταλοί εγκατέστησαν στρατό σε διάφορες πόλεις, κωμοπόλεις και στρατηγικά σημεία. Ήταν η δύναμη της μεραρχίας πεζικού Casale που έδρευε στο Αγρίνιο, το οποίο κυριολεκτικά, στρατιωτικοποιήθηκε[1]. Για όσο χρονικό διάστημα έμειναν στο Αγρίνιο, οι Ιταλοί προκαλούσαν τον πληθυσμό της πόλης, όχι όμως στον βαθμό που το έπραξαν αργότερα οι Γερμανοί και οι άνδρες του Τάγματος Ασφαλείας[2]. 

Το καλοκαίρι του 1943 η γερμανική παρουσία στο Αγρίνιο ενισχύεται με την εγκατάσταση της 104^ης Ορεινής Μεραρχίας Κυνηγών[3]. Σκοπός αυτής της στρατιωτικής δύναμης ήταν η απόκρουση ενδεχόμενης απόβασης των συμμαχικών στρατευμάτων στη Δυτική Ελλάδα, αλλά και η εκκαθάριση της ευρύτερης περιοχής από τις αντάρτικες ομάδες που είχαν ήδη οργανωθεί και με τις επιχειρήσεις τους είχαν προκαλέσει πολλά προβλήματα στις κατοχικές δυνάμεις. Να σημειωθεί ότι τον Σεπτέμβριο του 1943 η Ιταλία συνθηκολόγησε και η μεραρχία Casale διαλύθηκε. 

Η παρουσία των Γερμανών στην πόλη έγινε αισθητή από την πρώτη στιγμή. Καταλήψεις χώρων, περιορισμοί στις μετακινήσεις και βάναυση μεταχείριση των κατοίκων επιβεβαιώνουν αυτό που αναφέρεται στις γραπτές πηγές και στις προφορικές μαρτυρίες ̇ οι Γερμανοί σε σύγκριση με του Ιταλούς ήταν πιο σκληροί. Αποκορύφωμα αυτής της βάναυσης συμπεριφοράς που επέδειξαν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής ήταν η εκτέλεση παραπάνω από 100 πατριωτών[4] πίσω από το ναό της Αγίας Τριάδας και ακόμη τριών τους οποίους κρέμασαν στη σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας. 

Υπό αυτές τις συνθήκες αρκετοί Αγρινιώτες – επώνυμοι και μη – συμμετείχαν στην Αντίσταση που οργανώθηκε σχεδόν αμέσως μετά το τέλος του πολέμου δείχνοντας έμπρακτα την αντίθεσή τους στις κατοχικές δυνάμεις. Μία τέτοια περίπτωση ανθρώπου που «συνεργάστηκε» και αντιστάθηκε στις κατοχικές δυνάμεις είναι αυτή της Αγρινιώτισσας Μαρίας Δημάδη. 

Ποια ήταν η Μαρία Δημάδη 

Η Μαρία Δημάδη γεννήθηκε το 1901 και ήταν κόρη του γιατρού και λόγιου Κωνσταντίνου Δημάδη και της Ερασμίας το γένος Παναγόπουλου. Εξαιτίας της κοινωνικής και οικονομικής θέσης τής οικογένειάς της έλαβε καλή μόρφωση και κοινωνική αγωγή, ενώ ταυτόχρονα διαποτίστηκε από τις αρχές της δημοκρατίας και της φιλανθρωπίας. Από τον σύντομο γάμο που σύναψε με τον Θεόδωρο Μπουκογιάννη απέκτησε μία κόρη, την Χαρίκλεια. Ταξίδεψε στη Γερμανία για να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα υγείας που είχε προκύψει. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1938 και στη συνέχεια επέστρεψε στο Αγρίνιο. Λίγο αργότερα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν πλέον γεγονός, αφού οι Ιταλοί κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Πολύ νωρίς, στις 17 Νοεμβρίου 1940, ο πατέρας της πεθαίνει εξαιτίας ενός ατυχήματος. Δεν πτοήθηκε, αλλά αντιθέτως με τη στωικότητα και τον δυναμισμό που την χαρακτήριζαν δραστηριοποιείται και βοηθά όσους συνανθρώπους της είχαν ανάγκη.

Η Μαρία Δημάδη βλέποντας την ιταλόγερμανική επέλαση απέκτησε έντονη αντιφασιστική συνείδηση[5], η οποία την οδήγησε να πάρει την απόφαση να συνταχθεί με την αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ από τον Οκτώβριο του 1941, και ειδικότερα στην πρώτη έκφρασή του, την Εθνική Αλληλεγγύη[6]. Παρά τις συστάσεις των συγγενών της, ότι η συμμετοχή σε μία οργάνωση που είναι παρακλάδι του ΚΚΕ δε συνάδει με την καταγωγή της, η Μαρία Δημάδη δεν πτοείται. Όταν οι Γερμανοί ήρθαν στο Αγρίνιο, το Φεβρουάριο του 1942, την προσλαμβάνουν ως διερμηνέα στο γερμανικό φρουραρχείο (ORT Commandatur). Να σημειωθεί ότι το οικογενειακό της περιβάλλον ήταν αντίθετο με αυτή την πρόσληψη, ωστόσο η Μαρία Δημάδη είχε αντίθετη άποψη, αφού από τη θέση αυτή πίστευε ότι θα της δινόταν η δυνατότητα να πληροφορεί τους αντιστασιακούς για τις ενέργειες των Γερμανών και των Ταγματασφαλιτών[7]. Όπως φαίνεται, ακολούθησε την απόφαση της οργάνωσης να αποτραβηχτεί από την Εθνική Αλληλεγγύη τόσο για να αφοσιωθεί στο έργο της διοχέτευσης πληροφοριών όσο και για να προστατευθεί το όλο δίκτυο και η ίδια. Με τις πληροφορίες της κερδήθηκε η μάχη της Γουρίτσας και έπεσαν στο κενό γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Γνώριζε πολλά και ιδιαίτερα όσα διαμείβονταν ανάμεσα στους Γερμανούς και στα Τάγματα Ασφαλείας[8]. 

Παρά τις επίμονες παρακλήσεις των φίλων της για να εγκαταλείψει το Αγρίνιο, αφού οι πληροφορίες που είχαν συγκεντρώσει έδειχναν ότι είχε μπει στο στόχαστρο των Ταγματασφαλιτών, εκείνη μέχρι και την τελευταία μέρα της παρουσίας της στο Φρουραρχείο προσπαθούσε να συλλέξει πληροφορίες. Τελικώς, η Μαρία Δημάδη στις 30 Αυγούστου 1944 συνελήφθη από τους Γερμανούς μετά από υπόδειξη των Ταγμάτων Ασφαλείας στο σπίτι της, το οποίο έχει κατεδαφιστεί στη Χαριλάου Τρικούπη 46 στο Αγρίνιο, και όπως φαίνεται από την πληθώρα των προφορικών μαρτυριών οδηγήθηκε στο διοικητήριο των ΕΣ – ΕΣ στην οδό Ευτυχίου Καλύβα 3. Την επομένη (31 Αυγούστου 1944) εκτελέστηκε από ανθρώπους των Ταγμάτων Ασφαλείας στον εξωτερικό χώρο των φυλακών της Αγίας Τριάδας.     

---

[1] Γελαδόπουλος Φίλιππας, Μαρία Δημάδη – Ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης, 1982, σελ. 41 – 42, απόσπασμα από το γράμμα του καθηγητή Παντελή Ρόκου. 

[2] Κωνσταντίνα Μπάδα «Η ιστορία και η μνήμη των εκτελέσεων γυναικών στο Αγρίνιο» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 463. 

[3] Γελαδόπουλος Φίλιππας, Μαρία Δημάδη – Ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης, 1982, σελ. 45, απόσπασμα από το γράμμα του καθηγητή Παντελή Ρόκου. 

[4] Κωνσταντίνα Μπάδα «Η ιστορία και η μνήμη των εκτελέσεων γυναικών στο Αγρίνιο» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 464 – 465. 

[5] Μπακάλης Χρήστος «Πόλεις και Σύμβολα» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 173. 

[6] Μπακάλης Χρήστος «Πόλεις και Σύμβολα» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 176. 

[7] Μπακάλης Χρήστος «Πόλεις και Σύμβολα» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 177. 

[8] Μπακάλης Χρήστος «Πόλεις και Σύμβολα» στο Κωνσταντίνα Μπάδα – Θανάσης Δ. Σφήκας (επιμέλεια), Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος Η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940 – 1950, Παρασκήνιο, Αθήνα 2010, σελ. 79.